Gezocht: Energieversnellers die hun neus durven te stoten

Weblogbericht | 17-05-2021 | Corine Steenwijk

Gebiedsgericht samenwerken in de energietransitie

Misschien heeft u er al over horen spreken: er komt een leergang ‘Gebiedsgericht samenwerken in de energietransitie’ aan. Consultantsbureau AT Osborne ontwikkelt de leergang op dit moment, in opdracht van het programma EnergieRijk Den Haag.  Een interessant proces, gebouwd op een basis van ‘altijd blijven ontwikkelen’.

De fundering

Uitgangspunt is dat de leergang, net als het programma ERDH, voortdurend bijleert.  Pau Lian Staal-Ong en Jurgen van der Heijden van AT Osborne vertegenwoordigen ieder een andere expertise bij het ontwikkelen van de leergang. Jurgen weet alles over de inhoudelijke kant van duurzaamheid en energietransitie, Pau Lian heeft de expertise op het gebied van kennis- en organisatiemanagement. Het ontwikkelteam bestaat verder uit deskundigen op het gebied van de energietransitie (Peter Schoeman), duurzaamheid (Jeroen de Jongh), veranderkunde en didactiek (Chiel Zwarts) en informatie- en kennisdeling (Dominique Berck). Van buiten AT Osborne schuift Perica Savanovic aan. Hij is lector Gebouwde Omgeving bij Avans Hogescholen en voorzitter van het lectorenplatform over dit onderwerp. Perica is al langer betrokken bij ERDH als projectteamlid.

Ervarend leren als the way to go

Al deze ervaring komt bij het ontwikkelen van zo’n ‘lerende leergang’ goed van pas. Net als het feit dat ze bij AT Osborne niet louter gespecialiseerd zijn in consultancy over een toekomstbestendige infrastructuur, een gezonde samenleving en een duurzame leefomgeving. Ze kennen ook het klappen van de zweep als het aankomt op het ontwikkelen en uitvoeren van trainingen. Pau Lian spreekt uit ervaring: “Uit de praktijk blijkt dat we kunnen praten wat we willen in een training, maar als je iets zelf meemaakt, blijft het veel beter hangen. Dus: weg met die saaie slides. Ervarend leren werkt gewoon het beste.” Collega Jurgen vult aan: “En dan vooral van elkaar leren. Wij zien veel mensen die allemaal heel goed zijn in hun eigen kleine stukje, maar als je wilt werken aan een enorme ontwikkeling als de energietransitie, moet je het samen doen, van elkaar leren. Bovendien moet je willen blijven veranderen. Het is een kwestie van je steeds afvragen: hoe kan ik veranderen om te blijven meebewegen?”

Het stokje doorgeven

Concreet bevat de leergang straks inhoudelijke onderwerpen die variëren van theoretische vraagstukken rondom de trias territoria tot governancevraagstukken over bijvoorbeeld stakeholders, inkoopcontracten en leiderschap. De eerste ‘ronde’ krijgt de vorm van een pilot en zal al in mei en juni plaatsvinden. Jurgen: “We hebben net de gesprekken daarover afgerond: kennismakings- en daarna inhoudelijke gesprekken met RVB- en ERDH-netwerkpartners. Het was mooi om te zien dat we direct in de juiste toon ter zake konden komen over de lerende leergang. We hebben veel kennis losgekregen en zien de pilot met vertrouwen tegemoet. De deelnemers gaan met elkaar om tafel, leren zélf, maar leren ook wat ze aan anderen kunnen leren en hoe.”

Perica is duidelijk enthousiast: “De lerende leergang is een estafettestokje. Je geeft het door. Het is teacher teaching. Niet: ‘Wat moet ik doen?’, maar: ‘Wat zal ik overbrengen?’ Als je deelneemt, word je automatisch zelf een teacher. En het mooiste is: je máákt op deze manier echt iets. Dat is een groot pluspunt van het betrekken van een partij als AT Osborne bij deze leergang: zij kunnen de inhoudelijke component van de leergang invullen, én de procesmatige.”

Jurgen: “Vanmorgen hebben we de inhoud van de leergang in grote lijnen vastgesteld. Die gaan we vertalen naar twee cursusdagen. Onze collega Chiel Zwarts heeft veel ervaring in dergelijke trajecten. Hij zei ons: “Het moet na de eerste dag helemaal nog niet de sfeer geven van ‘wat is het leuk’.” Schertsend: “Want de energietransitie drijft je soms echt tot wanhoop!” Pau Lian: “Misschien ga je na die eerste dag zelfs wel een beetje twijfelen over je rol in het proces. Onder andere daarom gaan we zorgen dat er in de weken tussen de twee cursusdagen óók iets gebeurt. De deelnemers blijven in die tussenperiode werken aan casuïstiek. Aan waargebeurde verhalen uit ERDH. Maar ook aan voorvallen waar ze tegenaan lopen in hun eigen dagelijkse werkpraktijk.”

Online leren vergt andere skills

De pilot zal vanwege de coronamaatregelen waarschijnlijk online plaatsvinden. Jurgen: “Dat brengt weer nieuwe uitdagingen met zich mee. Het was wel een klein dompertje, maar het is ook interessant.” Perica bekijkt het positief: “De doelgroep bestaat deels uit techneuten. Je kunt deze mensen online meenemen in ontwikkelingen en innovaties. Kijken wat ervan komt als je het noodgedwongen anders moet doen. Corona als duwtje in een vernieuwende richting.”

Pau Lian: “Een nadeel is dat je online veel minder goed kunt inspelen op non-verbaal gedrag.” Jurgen: “Je wilt toch het liefst letterlijk samen om een tafel, met materialen waarmee je kunt gaan werken. Online kan er ook veel. Het zorgt alleen voor een andere dynamiek en een ander groepsproces.” Perica: “Er zijn veel interessante opties voor online leren en samenwerken. Bij Avans hebben we bijvoorbeeld experts in (serious) gaming. Dat werkt voor bepaalde onderwerpen heel goed.”

Het bouwwerk

In oktober of november volgt de eerste echte leergang, voor ‘change agents’ bij organisaties als het ministerie van Binnenlandse Zaken, provincies, gemeenten en private partijen. Jurgen: “Mensen net onder directieniveau die de beslissers beïnvloeden vanuit de verschillende invalshoeken van de energietransitie. Zij zijn de potentiële aanpakkers en veranderaars in de energietransitie.”

“Belangrijk onderwerp tijdens de leergang is de ‘tafelschikking’: hoe moet en kom je met elkaar om tafel om de energietransitie goed te laten verlopen? Wie zit er? Wat is ieders rol? Als je dat aspect goed invult, wordt de leergang bijna een beleving. Want hoe speel je als cursisten in op elkaars rol? Een wezenlijk onderdeel van jouw rol is dat je indien nodig verandert. Je moet er tegen kunnen om je neus te stoten. Kunnen bijdraaien. Als iets niet lukt, kun je namelijk altijd iets anders doen. Een andere techniek toepassen bijvoorbeeld, of teruggaan naar de beleidsnotitie. Bij dat ontwikkelen en veranderen doe je altijd wel iets fout. Maar dat hoort erbij. Als je daar meteen ontmoedigd van raakt, ben je niet onze doelgroep. Het gaat steeds om: hoe kan ik nieuwe dingen leren?”

Op gang brengen én houden

Perica: “De vraag hoort ook te zijn: hoe kunnen we hiervan leren? Niet alleen: hoe kunnen we dit oplossen? Ervan leren en het voortaan slimmer aanpakken. Zo maak je kansen en mogelijkheden, zo ontwikkel je. Good practices, in plaats van best practices. Vaak komt er ook een dans tussen het technische en het sociale element bij kijken. En: houd je in het proces vooral niet te veel vast aan een ontwikkelvraag. Misschien kom je al doende wel tot een heel andere! Eigenlijk wordt het pas ná de leergang écht interessant, dan volgt de lakmoesproef. Je zou de leergang of wat die heeft teweeggebracht in company willen laten voortleven. Dat is namelijk het teken dat je nog steeds aan het leren bent. Dat zou mooi zijn.”

Diverse doelgroep

De diversiteit aan deelnemers aan de leergang is groot. Wordt dat niet heel ingewikkeld, zo’n bonte verzameling van ‘studenten’? Jurgen: “Integendeel, diversiteit is juist nodig! Voor de versnelling van de energietransitie zijn techneuten onontbeerlijk, maar net zo goed financiële mensen die voor een optimale businesscase zorgen. De enige manier om de energietransitie goed van de grond te krijgen, is er met allerlei verschillende mensen en disciplines aan te werken en steeds weer van elkaar te blijven leren. En hebben we niet al die soorten aan tafel, dan zullen we met rollenspelen werken.”

Perica: “Een waardevolle invulling. Ik heb zelf wel eens geoefend met een setting waarbij we steeds onze rollen moesten doorgeven. Dat helpt goed om je te verplaatsen in de overwegingen van een ander. Om te begrijpen waarom een ander iets zegt of heeft bedacht.” Pau Lian: “Het creëert een bewustwording die eerst ontbreekt. Niet uit onwil, maar gewoon omdat mensen van nature eerder in hun eigen rol blijven zitten. Een rollenspel kan dan heel verhelderend werken. Want er zullen veel verschillende belangengroepen om tafel komen te zitten. Het gemeenschappelijke doel is een versnelling van de energietransitie. Maar dat betekent niet dat je automatische allemaal dezelfde kant op rent. Er is niet ‘one right way’. Je moet de verschillende standpunten en invullingen durven zien, afwegen, misschien combineren.”

De vrijheid om te maken

Pau Lian: “We krijgen van ERDH veel vrijheid bij het ontwikkelen van de leergang. Om in metaforen te spreken: de opdracht is niet ‘Ontwerp een blauw hek’, maar: ‘We hebben een omheining nodig, maak maar een goed voorstel’. Meestal ligt er al een heel vastomlijnde vraag. Nu is het proces van het ontwikkelen zélf de rode draad. En dat is weer een mooie parallel met het werken aan de energietransitie. Ik denk dat deze aanpak heel goede resultaten oplevert.”

Perica: “Het is inderdaad fijn om niet aan dat ‘blauwe hek’ vast te zitten. Ik ben zelf van oorsprong engineer. Engineers analyseren altijd eerst. Ze leggen eerst de vraag helemaal tot in detail vast en werken dan naar de oplossing toe. Maar ik geloof dat wie écht wil innoveren, de vraag en de mogelijke oplossingen tegelijkertijd moet beschouwen. Want wat doe je als de vraag niet past? Als de oplossing niet samengaat met de oorspronkelijke vraag? Is dan de oplossing fout? Of is de vraag inmiddels achterhaald? De vraag en de oplossingen sámen bekijken, het proces van het leren en ontwikkelen als doel nemen, dát werkt als je wilt innoveren. Het is niet eenvoudig, maar met een partij als AT Osborne kun je zo’n proces stapsgewijs waarmaken.”

Hoe het leren zich verder ontwikkelt

En na de eerste leergang? Hoe gaat het dan verder? Perica: “In mijn droomscenario raakt uiteindelijk iedereen in de modus dat hij gaat handelen. En dat we dan bekijken: hoe kunnen we sámen handelen? Dus sowieso niet wachten!” Pau Lian: “Dat is inderdaad wat we gaan voorstellen. Deelnemers aan de leergang worden ambassadeurs en coaches van de volgende leergangen, en onderling leert iedereen van elkaar. We ontwerpen niet alleen een leergang, maar een community.”

Perica: “De community faciliteert het leren, en AT Osborne is zelf ook deelnemer aan die community. Je moet er namelijk zelf in zitten om dit goed te kunnen doen. ‘Practice what you preach’ zorgt het beste voor versnelling en verbreding van community.” Pau Lian: “Zo’n community gaat zichzelf niet op gang helpen en houden. Die heeft duwers en trekkers nodig. Die gaan we in de komende periode vast ontmoeten.”