Laat overheid en marktpartijen elkaar prikkelen

Weblogbericht | 08-03-2021 | Corine Steenwijk

Drie lagen overheden

Marco Zeeman, sinds half april 2020 directeur Energietransitie bij de gemeente Den Haag is het daarmee eens. 'Ik heb in vorige banen veel ervaring opgedaan met een samenwerkvormen waarbij Rijk, provincie en gemeente samenwerken aan bijvoorbeeld infrastructuur. Die samenwerkingsvorm was dus niet nieuw voor mij. Maar met drie lagen overheden werken aan de opgave duurzaamheid, dat is wél heel bijzonder. En zeker in deze vreemde tijden.'

Transitie

Vanwege COVID-19 moest Zeeman bij het inwerken zijn weg vinden via thuiswerken en beeldschermen. 'Misschien niet ideaal. Maar aan de andere kant dwingt het je als manager ook om op creatievere manieren met bepaalde kwesties om te gaan.' Terlouw: 'Ook bij de Provincie is het een soort lakmoesproef. We hebben besloten hoe dan ook structureel en substantieel te blijven thuiswerken. Het werken van de toekomst vereist nieuwe skills. Het vereist een transitie. Ook in EnergieRijk Den Haag zijn we bezig met een transitie, maar van een andere orde. De urgentie die je daarbij ervaart, hangt nauw samen met de politieke leiding van het moment vindt hij.'

Zeeman: 'Maar welke politieke wind er ook waait, om verduurzaming kan en mag niemand meer heen. Er kan alleen verschil zitten in het tempo waarmee we te werk kunnen gaan. Het is altijd de vraag waar je snelle stappen kunt maken. Maar ik denk dat je je erbij moet neerleggen dat de energietransitie over het algemeen een traject van lange adem is. Dat mag het ook zijn, want het is een enorme omslag en een complexe opgave.'

Doorstempelen

Zeeman: 'Denk bijvoorbeeld aan de enorme hoeveelheid bestaande, oudere woningen in Den Haag die dringend duurzamer moeten. Vaak wonen daar bovendien geen mensen die zelf veel te besteden hebben. Het zijn ingewikkelde vraagstukken waarbij je zeker in coronatijd lastig aansluiting en draagvlak kunt vinden bij inwoners. Iedereen vindt het wel belangrijk, maar niet iedereen vindt het urgent. En oplossingen die voor kantoorpanden werken, zijn zelden zonder meer over te nemen voor woningen. Bovendien: wat werkt in bijvoorbeeld Alblasserdam, werkt niet per se ook in Den Haag. Het is echt zoeken naar de juiste oplossingen voor de juiste plaats.'

Roger Mol, directeur Transacties en Projecten bij het Rijksvastgoedbedrijf, brengt een nuance aan: 'Dat klopt, één op één knippen en plakken werkt niet, maar je kunt vaak wel elementen van een oplossing hergebruiken in andere gebieden. "Doorstempelen" noem ik dat. En vergeet niet dat juist het feit of een innovatieve oplossing repeteerbaar is, die oplossing interessant maakt voor marktpartijen. Als zij een bepaald ingrediënt uit het recept op grotere schaal en elders kunnen toepassen, wordt het namelijk rendabel. En zo ontstaan middelen voor de volgende innovatieve oplossing.'

Samen met de markt

Terlouw: 'De samenwerking met marktpartijen is bij die energietransitie onontbeerlijk, al hebben overheidsinstellingen en commerciële partijen twee heel verschillende bloedgroepen. We werken anders, we hebben andere afrekenprincipes, en dat is prima. Wij hebben ons als overheidsorganisaties bijvoorbeeld te houden aan wet- en regelgeving op het gebied van aanbestedingen. Dat hoeft geen beletsel te zijn voor een vruchtbare samenwerking met marktpartijen. In tegendeel. Daar kun je prima mee uit de voeten.'

Mol is het met hem eens: 'We zullen altijd moeten aanbesteden. Belangrijk is dat we al aan de voorkant van het proces, nog voordat de uitvraag voor de samenwerking zelfs maar is opgesteld, éérst moeten bepalen hoe de oplossing eruit moet komen te zien. Wat is er nodig? Maar ook: wat is reëel en haalbaar in de markt? Verduurzaming is zo’n gigantische opgave dat je wel samen moét optrekken om er met succes aan te kunnen werken. Overheden én bedrijven. Daarom zitten er in ERDH ook marktpartijen in de Raad van Advies. Daarom hebben we ook de Bouwcampus waarin we samen met marktpartijen nadenken over bredere opgaven als houthoogbouw.'

Waardevol partnerschap

Mol: 'Juist vanwege de enorme omvang van de duurzaamheidsopgave is het een harde voorwaarde dat we er echt samen aan werken. Alleen naar de overheid kijken en verwachten dat die het regelt, is niet realistisch. Als je echte partners bent, brengt iedereen iets in. Of dat nu gebouwen zijn of kennis, geld of ervaring. En er is nog iets belangrijks: de duurzaamheidsopgave vereist bij de betrokken personen commitment. Je hebt een persoonlijke drive nodig als je aan verduurzaming werkt. Los van je functie. Los van systemen en processen.'

'Het is fijn om in ingewikkelde trajecten als de energietransitie te kunnen optrekken met de provincie en het Rijk', vult Zeeman aan. 'Als overheidspartij word je verantwoordelijk gesteld voor van alles, maar je hebt niet altijd de bijbehorende bevoegdheden.' Terlouw: 'Er is veel erkenning voor elkaars positie, maar er heerst ook pragmatisme. En je ziet dat dat zijn vruchten afwerpt, ook in de samenwerking met commerciële partijen. We werken voor de verduurzaming van ons bestuursgebouw nu goed samen met een marktpartij. Het is spannend, maar je ziet dat het kan. Over een jaar of twee hopen we een gebouw uit de jaren ’60 in een energieneutraal pand te hebben omgetoverd.'

David Goliath

Hoewel het geweldig is dat de innovatieve startups op het gebied van duurzaamheid overal uit de grond schieten, brengt het ook nieuwe uitdagingen met zich mee, weten de heren. Zeeman: 'Onderzoek voordat je samenwerkt eerst of een partij kan leveren wat ze heeft beloofd.' Terlouw kan over dit risico meepraten. 'Wij kozen voor de elektrische laadpalen in de parkeergarage van het Provinciehuis voor een jonge, kleine startup. Dat was letterlijk een prijswinnende strategie, maar die had ook haar keerzijde: de klus was voor zo’n kleine partij bijna te groot geworden om hem goed te kunnen klaren. Uiteindelijk is het gelukt, maar het zijn wel factoren om rekening mee te houden.' Mol: 'Een oplossing zou kunnen zijn om kleine, jonge partijen te koppelen aan ervaren, grote bedrijven. Ook voor de markt is dat van meerwaarde.'

Scharrelei

Hoe de samenwerking tussen overheden en marktpartijen zich in de toekomst ontwikkelt, zien de heren vrij rooskleurig in. Overal zijn nieuwe, innovatieve energiebedrijfjes. Terlouw: 'En dat is goed, want hoe meer marktpartijen er zijn die innovatieve, duurzame oplossingen aanbieden, hoe meer de andere partijen mee moeten gaan in die ontwikkeling. Dat maakt het politieke gesprek ook makkelijker te voeren. Als ieder ei een scharrelei is, kunnen we ook alleen maar een scharrelei kopen, begrijp je? Nu is er nog regelmatig een businesscasedilemma, want klassieke aanbieders zijn scherper in prijs. Maar daar kunnen we als overheden ook in sturen door de uitvraag in onze aanbestedingen aan te passen en niet enkel op de meest voordelige inschrijving te mikken. Recent heeft de Provincie Zuid-Holland haar inkoopbeleid ten aanzien van circulariteit verder aangescherpt. Voortaan geldt: comply or explain.'

Prikkelen

Mol: 'Bij opgaven als energie en circulariteit is het een kwestie van proberen de lat steeds wat hoger te leggen. Zo prikkelen we elkaar om verder te komen. Samen bewegen we richting dat grotere doel in 2050. Een wenkend perspectief.'

Zeeman concludeert: 'De beweging van verduurzaming is niet meer te stoppen. Er zijn talloze nieuwe marktpartijen.' Lacht: 'En ik heb nog nooit zoveel hits op mijn LinkedIn-profiel gekregen als sinds ik directeur Energietransitie ben! Afhankelijk van de politieke partijen die de scepter zwaaien, is het alleen nog een kwestie van een sneller of wat trager tempo.'

Terlouw: 'En van durf. Wat Roger zegt, ervaar ik ook: het is goed als we elkaar prikkelen. Als overheid en marktpartijen samen optrekken en nieuwe ideeën bedenken, ook als er (nog) niet direct sprake is van een contract. Dat komt de hele sector ten goede. Laten we vooral de vaart erin houden.'